Ključna pitanja razvoja ruralnog turizma
Turizam, kao globalna društveno-ekonomska pojava, beleži stalan i stabilan rast u poslednjih šest decenija. S druge strane, predviđa se dalji stabilan i dinamičan rast međunarodnog turizma uz ostvarivanje stabilnog rasta međunarodnog turističkog prometa i prihoda od međunarodnog turizma. Savremene tendencije u razvoju međunarodnog turizma počivaju na osobenostima turističke tražnje, kao i na odgovarajućem prilagođavanju turističke ponude. Imajući to u vidu, može se oceniti da se turizam nalazi u procesu stalnih i snažnih promena. Promene u okviru turizma proizlaze, prvenstveno, iz menjanja strukturnih elemenata, odnosno strukturne transformacije turizma u celini. Osnovne promene, koje čine turizam izrazito turbulentnim, tiču se značajnog delovanja činilaca iz okruženja, povezano sa sve izrazitijom svešću o potrebi za očuvanjem osnove njegovog razvoja – prostora, odnosno prirodnog okruženja.
Navedene promene su uslovile potrebu za novim promišljanjima u vezi sa razvojem turizma, koja počivaju na dva osnovna postulata – zaštiti i očuvanju prirodnih i kulturnih resursa, na kojima se zasniva razvoj turizma, i isticanju problema društvenih troškova razvoja turizma. U suštini, reč je o primeni koncepta održivog razvoja turizma, odnosno o građenju održivog sveta kroz turizam.
Razvoj turizma na selu, u nezagađenoj prirodnoj sredini, uz izraženu individualizaciju turističke tražnje i njeno značajnije usredsređivanje na nestandardne turističke proizvode predstavlja jednu od osnova primene takvog koncepta razvoja turizma.
1. TRŽIŠNE DETERMINANTE RAZVOJA SEOSKOG TURIZMA
Optimističke procene o obimu turističke tražnje, date, pre svega, od strane UNWTO, podrazumevaju njihov pozitivan uticaj na ukupne odnose na turističkom tržištu, s obzirom na dominantan položaj tražnje u odnosu na turističku ponudu. U tom kontekstu, kao preovlađujuće tendencije na strani turističke tražnje, posebno u Evropi, možemo izdvojiti:
- osveženje kroz kontrast (turistička putovanja na relaciji nizija-planine, grad-selo, kopno-ostrvo, i sl.)
- težnja ka iskustvima vezanim za kulturno-istorijsko nasleđe i očuvanu prirodu, "zeleni" pokret ili turizam, koji se naziva i alternativnim, odgovornim, "mekim", "dobrim" ili "novim" turizmom – odnosi se kako na turizam na selu, tako i u gradovima, i na primorju. Podrazumeva, pre svega, čistu vodu, čisto i bezbedno more, zdravu hranu i nezagađen vazduh, odnosno turizam koji nije masovan već "prijateljski" usmeren ka prirodnom okruženju,
- "plavi" ili nautički pokret, odnosno tražnja, (krstarenje morem uz korišćenje sistema marina, luka i sidrišta),
- tražnja za mestima, događajima i iskustvima koji imaju izražen identitet, integritet i različitost
- tražnja za seoskim (ruralnim) i agriturizmom – podrazumeva boravak u različitim vrstama smeštaja (ne isključivo u seoskim domaćinstvima) i bavljenje aktivnostima (sport, avantura, izazovi, umetnost, ručni rad i dr.),
- tražnja za zdravstvenom, duhovnom, mentalnom obnovom i obnovom identiteta – odnosi se na nove forme zdravstvenog odnosno banjskog turizma: težnju ka boljoj kondiciji (rekreativne aktivnosti, sport i vežbe, dijete, fitnes) i želju za boljim zdravljem kroz borbu protiv stresa.
"Zeleni" turizam, zdravstveni turizam i turizam vezan za prirodno i kulturno okruženje mogu se smatrati, u sinhronizovanom dejstvu, okosnicom sve značajnijeg oblika turizma, koji se naziva eko turizmom, alternativnim turizmom ili odgovornim turizmom. Bitan deo ovog, sve važnijeg oblika turizma, je i seoski, odnosno ruralni turizam.
Osnovne karakteristike razvoja i opšti značaj seoskog turizma uslovljavaju potrebu za preciziranjem mesta i uloge ovog oblika turizma, odnosno definisanjem odgovora na pitanje: da li je reč samo o jednom od delova/segmenata na ukupnom turističkom tržištu, ili je razvoj seoskog turizma poseban pristup ukupnom razvoju u seoskim oblastima? Osobenosti tražnje i ponude u seoskom turizmu navode na zaključak da je seoski turizam samo jedan od segmenata ukupne turističke ponude, odnosno turističkog tržišta. Pravilno bi ga bilo svrstati u oblik turizma vezan za "posebna interesovanja" (lov, ribolov, pešačenje i dr.), koji predstavlja suprotnost masovnom turizmu, odnosno "turizmu organizovanih putovanja". Tako shvaćen, ruralni turizam se nalazi u konkurentskom odnosu sa ostalim formama turističke ponude, odnosno turističkog proizvoda. Problem nastaje pri pokušaju definisanja, odnosno kvantifikovanja seoskog turizma (obim prometa, prihod i dr.), što zahteva detaljnost u pristupu razgraničavanju ruralnog u odnosu na ostale oblike turizma.
Jedan od pristupa, koji može doprineti definisanju seoskog u odnosu na ostale oblike turizma, podrazumeva njegovo posmatranje u korelaciji sa okruženjem (3). Sugerišu se tri osnovne karakteristike koje određuju područje ruralnim i utiču na definisanje turizma u tim područjima ruralnim, odnosno seoskim turizmom. To su: gustina naseljenosti i veličina naselja, način korišćenja zemljišta i privređivanja i tradicionalnost društvene strukture.
Podrazumeva se da niska gustina naseljenosti i relativno mala veličina naselja određuju, između ostalog, jedno područje seoskim pri čemu konkretne veličine variraju po regionima i zemljama. Nezavisno od razmera gustine naseljenosti i veličine naselja, za neposredno definisanje područja ruralnim bitno je opažanje i poređenje potencijalnog turiste između okruženja u kojem živi (uobičajeno gradskog) i osobenosti datog područja koje ga čine seoskim. U tom smislu, seosko područje sa nižom gustinom naseljenosti i relativno manjom veličinom naselja predstavlja izraženiju atraktivnost za turiste.
Tradicionalno, "ne-gradsko" i neindustrijsko korišćenje zemljišta, odnosno način privređivanja koji počiva na poljoprivredi, šumarstvu i korišćenju sirovina svojstven je ruralnim područjima. Zavisno od razlike između seoskih područja u pogledu nivoa ekonomskog razvoja određuje se i atraktivnost ovih područja za potencijalne turiste. Nedovoljno razvijena seoska područja, koja počivaju na tradicionalnoj poljoprivrednoj proizvodnji malog obima, atraktivnija su za turiste, jer, između ostalog, teže ka diverzifikaciji razvoja.
Potencijalni turisti, koji potiču, u najvećem broju, iz gradskih sredina, dimenziju ruralnog karaktera određenog područja određuju prvenstveno na osnovu nivoa tradicionalnosti društvenih struktura kao i opštedruštvenih vrednosti koje više ne postoje u gradskim centrima. Ruralna područja se karakterišu, pre svega, snažnijim osećajem zajedništva, lokalnim a ne kosmopolitskim kulturama i načinom života koji je "usporeniji", manje materijalistički i manje "komplikovan" u odnosu na gradska područja. Sve veća zainteresovanost modernog turiste za kulturno nasleđe ističe važnost ovih karakteristika ruralnih područja.
Navedene osobenosti seoskih područja ne mogu se proglašavati apsolutnim, što podrazumeva postojanje velikog broja varijeteta na skali između predominantno ruralnih i apsolutno urbanih središta. U zavisnosti od toga, određena je i mogućnost razvoja seoskog turizma kao aktivnosti čiji bi cilj prvenstveno trebalo da bude saobražavanje celokupnom okruženju, poštovanje svih vrsta ograničenja u seoskim područjima (prostornih, kulturnih i dr.), kao i uključenje lokalnog stanovništva u razvoj turizma.
Mnogo je činilaca koji utiču na usmeravanje turističke tražnje prema ruralnim područjima. Još uvek nedostaju, međutim, relevantna istraživanja konkretnih činilaca koji definišu obim i strukturu tražnje prema ovoj vrsti turističkih odredišta. Prema istraživanjima u Velikoj Britaniji (4) bitan uticaj na ovu vrstu turističke tražnje imaju, osim opštih činilaca (slobodno vreme, opšti odnos prema prirodi kao turističkoj atraktivnosti), i: društveni položaj (obrazovanje, obim prihoda i dr.), vlasništvo kola, lokacija stanovanja, starost, pol. Uočljivo je, na osnovu rezultata istraživanja, da su skloniji učešću u turističkim kretanjima ka selu mlađi ljudi, obrazovaniji, na rukovodećim položajima, vlasnici kola, koji stanuju u područjima okruženim prirodom.
Osnovnim motivima za usmeravanje turista ka ruralnim područjima može se smatrati želja za boravkom u očuvanoj prirodnoj sredini i osećaj slobode, autentičnosti i tradicije, što zajedno rezultira osećajem relaksacije i smirenosti. Ti podsticaji su u suprotnosti sa načinom života u urbanim sredinama, odnosno predstavljaju antitezu životu u tim sredinama. To čini da je stvarna ili pretpostavljena "ruralnost" bitan činilac koji određuje obim i strukturu turističke tražnje ka seoskim područjima, odsnosno da su turisti prevahodno motivisani ukupnim atraktivnostima ruralnih područja a ne mogućnostima da učestvuju u određenim aktivnostima (rekreativnim i drugim).
Heterogenost i složenost turističke tražnje usmerene prema ruralnim područjima uslovljava da i turistička ponuda bude kompleksna. Ukoliko proces formiranja ponude posmatramo sa marketinške tačke gledišta, radi se o obrazovanju turističkog proizvoda. Seoski turizam je karakterističan po postojanju velikog broja učesnika na strani turističke ponude, odnosno u formiranju turističkog proizvoda, pri čemu je najveća zastupljenost velikog broja malih organizacija u okviru privatnog sektora, odnosno samostalnih preduzetnika.
Jedan od najvažnijih segmenata u okviru turističkog proizvoda seoskog turizma, posebno u privredno nedovoljno razvijenim područjima, jeste bavljenje turizmom u okviru poljoprivrednih domaćinstava (farm tourism). Kao deo ukupnog seoskog turizma, ovaj njegov oblik može se realizovati kroz obezbeđenje smeštaja (u rasponu poslovanja od malog obima-iznajmljivanje slobodnih soba u kući domaćina, do obimnijeg investiranja u renoviranje i modernizovanje posebnih objekata), opremanje kamping terena, otvaranje restorana i prodaju poljoprivrednih proizvoda.
Razvoj ovakvog oblika seoskog turizma, koji je i najzastupljeniji u našoj zemlji, zavisi od delovanja tri činioca: nivoa prihoda koje domaćinstvo obezbeđuje na osnovu poljoprivredne proizvodnje, postojanja turističkih resursa i pristupačnosti od strane emitivnih turističkih regiona. Bitna prednost razvoja ovog vida turizma ispoljava se u obezbeđivanju prihoda od turizma seoskim područjima uz minimalno investiranje od strane samih poljoprivrednika, kao i u pospešivanju ekonomskog razvoja u perifernim područjima, na osnovu međuzavisnosti između poljoprivrede i turizma (5).
Da bi turistički proizvod seoskog turizma bio doprinos održivom razvoju turizma potrebno je da bude lokalno kontrolisan, malog obima, zasnovan na autentičnosti, uz cenu koja treba da maksimira ekonomske efekte za lokalno stanovništvo, uz zadržavanje ekskluzivne vrednosti i statusa i promociju koja ističe realna očekivanja od korišćenja proizvoda (6). Trebalo bi posebno da uključi smeštaj kod lokalne-seoske porodice, posetu mestima radnih aktivnosti u selu (farme, narodna radinost i dr.), učešće u svakodnevnim aktivnostima u slobodnom vremenu, degustiranje lokalne hrane i upoznavanje sa pripremanjem tradicionalnih narodnih jela, razgovor sa starijim članovima seoske zajednice o životu na selu u prošlosti.
Osnovne karakteristike tražnje i ponude u seoskom turizmu, kao i bitan značaj okruženja, prirodnog i kulturnog za razvoj ovog vida turizma, odnosno segmenta turističkog tržišta, upućuju na važnost primene marketinga u cilju stvaranja osnova za racionalno tržišno poslovanje. S druge strane, činjenica je da se razvoju seoskog turizma pridaje posebna pažnja zbog njegovog potencijalnog doprinosa društvenoj i ekonomskoj obnovi ruralnih područja (važnost turizma kao faktora obezbeđivanja dopunskih prihoda i zaposlenosti, kao i repopulacije i odstranjivanja društvene izolovanosti seoskih područja). U tom smislu, turizam možemo posmatrati kao način za rešavanje ili prevladavanje niza problema u razvoju ruralnih područja širom sveta. Imajući u vidu i navedenu dimenziju odnosa između razvoja ruralnih područja i razvoja turizma, možemo konstatovati da tržišni pristup odnosima u seoskom turizmu mora počivati na uvažavanju opštedruštvenih koristi koje proizlaze iz tog odnosa.
Primena marketinga u turizmu se neprestano usklađuje sa turbulentnim promenama u privredi i društvu. Uporedo sa promenama turizma, koje su, kako je navedeno, stalne i snažne, menjaju se i same osnove za primenu marketinga. Aktuelne svetske tendencije u primeni marketinga, posebno u turizmu, ukazuju na njegovo značajno prilagođavanje društvenim ciljevima. Zbog toga se šire i osnove za primenu marketinga i delimično revidiraju ciljevi delovanja celokupnog marketing sistema u društvu. Može se konstatovati da primena marketinga u turizmu ulazi u etapu društvene orijentacije, odnosno humanizacije marketinga i primene koncepcije društvenog marketinga.
U tom smislu, marketing treba shvatiti, posebno u vezi sa razvojem seoskog turizma, kao most između organizacija koje se bave objedinjavanjem turističke ponude, turističkih preduzeća, turističkih destinacije i društva. Ostvarivanje ciljeva ukupnog poslovanja treba da bude usklađeno sa potrebom za očuvanjem ograničenih resursa, posebno prirodnih.
Usredsređivanje turizma prema čoveku i njegovim potrebama, kao i prema okruženju, posebno prirodnom i kulturnom, što čini srž koncepta održivog razvoja turima, zahteva da osnovni cilj primene marketinga u turizmu bude unapređenje kvaliteta života svih aktera u tom procesu. Jedino usklađenim delovanjem na povećanju kvaliteta doživljaja, odnosno iskustava turista i na unapređenju kvaliteta prirodnog i socio-kulturnog okruženja mogu biti ostvareni ciljevi koji će seoski turizam neprestano činiti korisnom aktivnošću za sve učesnike.
Brojnost učesnika na strani turističke ponude seoskog turizma, njihova relativno nedovoljna snaga za preduzimanje marketing aktivnosti, kao i navedeni širi društveni značaj razvoja ruralnog turizma, upućuju na važnost primene marketinga od strane državnih i društvenih institucija, organizacija i asocijacija na lokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou. Posebno je bitno istaći ulogu i značaj nacionalnih turističkih organizacija (NTO), kao i odgovarajućih organizacija na lokalnom nivou (u Srbiji-turističke organizacije opština i gradova) u koncipiranju, prezentaciji, promociji i edukaciji vezanoj za seoski turizam.
Nacionalne, regionalne i lokalne turističke organizacije posebno treba da podrže tržišni nastup, odnosno formiranje, prodaju i prezentaciju proizvoda seoskog turizma kroz istraživanje tržišta, stvaranje imidža, podršku razvoju proizvoda, kao i kroz edukaciju kadrova, konsultantske i savetodavne aktivnosti u cilju poboljšavanja marketing napora organizacija koje se na mikro nivou bave marketingom seoskog turizma.
Ukupni proces marketinga seoskog turizma suočava se i sa određenim brojem problema koji mogu uticati na tržišno pozicioniranje proizvoda seoskog turizma. Osnovni problem bi se mogao definisati kao postojanje nesklada između očekivanih koristi, od strane turista, i ukupnog turističkog proizvoda, koji sadrži opipljive i neopipljive elemente.
U rešavanju navedenih problema ključan je odnos između javnog sektora, turističkih preduzeća, bez obzira na oblik vlasništva, i organizacija i pojedinaca koji se neposredno bave pružanjem usluga u seoskom turizmu. Odgovor bi trebalo da bude pronađen kroz proces odgovarajućeg planiranja i upravljanja razvojem seoskog turizma, posebno kroz ustanovljavanje sistema svrsishodnog i dugoročnog uključivanja javnog sektora u razvoj seoskog turizma.
2. PLANIRANJE I UPRAVLJANJE RAZVOJEM SEOSKOG TURIZMA
Složenost turizma kao privredne i društvene aktivnosti uslovljava da i planiranje i upravljanje razvojem turizma bude specifično i da zahteva posebnu organizovanost na svim nivoima. Planiranje razvoja turizma je, u suštini, proces, koji se zasniva na istraživanju, čiji je cilj optimizacija potencijalnog doprinosa turizma ljudskom blagostanju i kvalitetu prirodne/životne sredine. Obavlja se na više nivoa, u skladu sa karakterom turizma, pri čemu je posebno važno pitanje pronalaženja ravnoteže između pojedinih nivoa organizovanja, posebno u okviru turističkih destinacija (odnos između državnih i paradržavnih organa na svim nivoima, s jedne strane, i, s druge strane, turističke privrede)
Ruralni turizam ima, takođe, niz specifičnosti koje se moraju poštovati pri planiranju i upravljanju. Opšti cilj planiranja i upravljanja razvojem seoskog turizma bilo bi stvaranje ravnoteže između tražnje i ponude, odnosno ukupnih kapaciteta (prostornih i drugih) u cilju minimiziranja konflikata i punog iskorišćavanja prirodnih osnova za razvoj turizma, bez degradiranja životne sredine .
Postojanje odgovarajućih resursa za razvoj turizma i tradicija u razvoju seoskog turizma predstavljaju osnovu za razlikovanje tri posebna tipa prilaza u vezi sa planiranjem i upravljanjem razvojem turizma, i to za:
- ruralna područja sa tradicijom u razvoju turizma,
- ruralna područja sa značajnim resursima, ali bez dovoljno tradicije u razvoju turizma,
- ruralna područja siromašna resursima i bez tradicije u razvoju seoskog turizma.
Svaki od navedenih tipova zahteva različite vrste pristupa i strategija uz postojanje zajedničke metodologije planiranja i načina upravljanja.
Koncept održivog razvoja turizma, koji je posebno bitan za razvoj seoskog turizma, može postati osnova svrsishodnog razvoja turizma u turističkim destinacijama na svim nivoima ukoliko njegova načela budu uključena u proces planiranja razvoja turizma, posebno strategijskog, i ukoliko budu izražena u strategijskim ciljevima razvoja. Osnovni, odnosno prioritetni ciljevi razvoja turizma, u okviru procesa planiranja, mogu biti veoma brojni, raznovrsni i konfliktni. Oni mogu biti izraženi u ekonomskim, socijalnim i environmentalnim terminima. Prihvatanje svesti o potrebi za određivanjem strategijskih ciljeva razvoja turizma koji su širi od ekonomskih, podrazumeva i veći uticaj javnog sektora, odnosno državnih i paradržavnih organa.
Jedan od osnovnih preduslova za uspešno planiranje i upravljanje održivim razvojem seoskog turizma jeste i aktivno uključivanje seoske zajednice, odnosno lokalnog stanovništva u taj proces. Ovo uključivanje je potrebno jer priroda, odnosno prirodno okruženje, predstavlja bitan faktor ukupnog kvaliteta života stanovnika seoskih područja. Svako korišćenje ovog resursa u svrhe razvoja turizma, bez saglasnosti lokalne zajednice, može biti ocenjeno od strane lokalnog stanovništva zloupotrebom i predstavljati destimulišući činilac razvoja seoskog turizma.
Postojanje ravnoteže, odnosno partnerskog odnosa izmeću brojnih učesnika u razvoju ruralnog turizma je drugi bitni činilac uspešnosti planiranja i upravljanja razvojem ruralnog turizma. U centru pažnje je prvenstveno odnos između javnog i privatnog sektora, odnosno između državnih i paradržavnih organa, s jedne strane, i, s druge strane, turističkih preduzeća i svih drugih organizacija koje se neposredno i posredno uključuju u razvoj seoskog turizma. Ovaj partnerski odnos bi trebalo da rezultira uključivanjem, u proces planiranja i upravljanja razvojem seoskog turizma, širih društvenih i environmentalnih pitanja.
Težnja ka održivom razvoju seoskog turizma podrazumeva da i posetioci/turisti aktivno učestvuju u ukupnom procesu, u cilju saobražavanja njihovog ukupnog ponašanja postavljenim ciljevima razvoja, prvenstveno zaštiti i očuvanju prirodnog okruženja i kulturno-istorijskog nasleđa. Reč je o usmeravanju ponašanja posetilaca/turista, odnosno o upravljanju načinom korišćenja ukupnih resursa u seoskim područjima, od strane posetilaca/turista (visitor management). Jedan od najčešćih načina ostvarivanja ovog uticaja je objavljivanje zvaničnih pravila ponašanja kako bi i posetioci, odnosno turisti, prilagođavanjem svog ponašanja, preuzeli deo odgovornosti u zaštiti resursa seoskog turizma.
Turbulentne promene na turističkom tržištu, kako na strani turističke tražnje, tako i na strani turističke ponude, zahtevaju stalna adaptiranja svih učesnika u tom procesu. To podrazumeva da proces planiranja i upravljanja mora biti kontinuelan i prožet inovativnim pristupima. Osnovni cilj je težnja ka proaktivnim pristupom u zaštiti i očuvanju svih resursa povezanih sa razvojem seoskog turizma. Takav pristup može biti ostvaren prihvatanjem sledećih činjenica (7):
- ciljevi vezani za zaštitu životne sredine i ciljevi poslovanja, odnosno komercijalni ciljevi, moraju se dugoročno poklapati – očuvana životna sredina stvara osnove za uspešno poslovanje, dok degradirana životna sredina uništava mogućnosti za efikasno poslovanje,
- sve dok kupci/potrošači imaju mogućnost izbora, održivost razvoja može biti ostvarena samo proizvodima koje su potrošači spremni da kupe a proizvođači da stvaraju i prodaju.
Proces planiranja razvoja seoskog turizma počinje, nakon situacione analize, istraživanjem. Proučavaju se svi relevantni činioci razvoja turizma, kao i karakteristike ruralnog područja, koje ima pretpostavke za razvoj turizma. Posebno treba da budu proučeni: prirodne i socio-kulturne karakteristike područja, privredni razvoj, zaposlenost, nivo razvoja infrastrukture, stav lokalnog stanovništva prema razvoju turizma, karakteristike konkurentskih područja za razvoj turizma, organizacije (državne i privredne) koje su direktno ili indirektno uključene u turističko poslovanje, globalni, regionalni i lokalni trendovi u razvoju turizma i kretanje turističkog prometa i potrošnje.
Sledeću fazu procesa planiranja čini definisanje ciljeva razvoja. Ciljevi mogu biti različiti: diverzifikacija proizvodnje, povećanje zaposlenosti, obnavljanje tradicionalnih kuća i građevina i dr., uz stvaranje neophodnih uslova za zadovoljavanje potreba, zahteva i želja posetilaca, odnosno turista (uobičajeno je da se ciljevi formulišu kao ekonomski i kao društveni ciljevi). Definisani ciljevi moraju uzeti u obzir i šire – nacionalne i regionalne ciljeve razvoja, posebno razvoja turizma.
Nakon navedenih, sledi faza analize i sinteze, odnosno donošenje zaključaka na osnovu rezultata istraživanja. Oni se odnose posebno na prirodne i kulturno-istorijske resurse, kao i na tržišne i ostale pretpostavke za razvoj turizma. Kroz proces sinteze trebalo bi doći do podataka o odnosu između broja turista i mogućnosti prostora, kao i o potrebnim uslugama, objektima i rekreativnim mogućnostima za posetioce/turiste.
U fazi oblikovanja predloga i preporuka porede se ponuđene razvojne alternative u odnosu na definisane ciljeve razvoja turizma, uticaj na lokalnu zajednicu i druge činoce i na osnovu toga se formulišu planovi i politike i oblikuju preporuke. Te preporuke bi trebalo da budu zasnovane na sledećim aspektima razvoja turizma (8): prostoru kao faktoru razvoja (sklad između ukupne ponude i projektovane tražnje), definisanju programa (uključuje i preporuke u vezi sa marketing aktivnostima), formulisanju politike (obezbeđuje okvir za integrisani razvoj turizma u definisanom području, uključujući i načine za ostvarivanje ciljeva razvoja i ulogu zainteresovanih organizacija i pojedinaca) i prioritetima (sve preporuke trebalo bi da budu svrstane prema načinu primene i očekivanim koristima od razvoja).
Faza primene i upravljanja je u suštini kontinuelan proces u cilju stalne provere stepena postizanja definisanih ciljeva. Ona bi trebalo da se zasniva na utvrđivanju stepena zadovoljstva turista, proceni ostvarenih ekonomskih efekata, posebno u odnosu na lokalno stanovništvo, proceni ukupnih uticaja razvoja turizma na prirodno i socio-kulturno okruženje, kao i na uklapanju u regionalne i nacionalne planove i programe razvoja turizma, posebno seoskog.
Poseban aspekt upravljanja razvojem seoskog turizma ispoljava se u potrebi za edukovanjem kadrova. Podrazumeva se da razvoj turizma treba da dovede, s jedne strane, do povećanja zaposlenosti vezano za obezbeđivanje proizvoda i usluga za turiste i, s druge strane, do obezbeđivanja dodatne zarade za već zaposlene na osnovu sezonske zaposlenosti. Da bi to bilo na kvalitetan način ostvareno potrebno je edukovati ključne učesnike u zadovoljavanju potreba turista. To su, pre svega: domaćini, vlasnici kuća za izdavanje turistima, malih hotela, restorana, kamp terena – potrebno ih je edukovati o potrebama turista, uputiti ih u znanja o upravljanju, knjigovodstvu, obezbeđivanju uslova za rekreaciju gostiju, bezbednosti, načinima održavanja higijene za turiste, kao i proširiti njihova znanja o prirodnim, kulturnim i ostalim karakteristikama njihovog kraja; celokupno lokalno stanovništvo – kako bi na svrsishodan način učestvovalo u ostvarivanju zajedničkog projekta razvoja seoskog turizma; osoblje u lokalnim turističkim informativnim centrima, lokalni turistički vodiči i animatori – u cilju sticanja širokog znanja o karakteristikama područja, posebno turističkim resursima, načinima promovisanja turističkog proizvoda, rekreativnim tehnikama i dr.
Navedenim se ne iscrpljuje lista onih koji treba na poseban način da se upoznaju i dodatno obrazuju kako bi na pravilan način razumeli, ne samo potrebe, zahteve i želje potencijalnih potrošača/turista, već i lokalno seosko stanovništvo u celini i posebno one neposredno uključene u turističko poslovanje.
